คำพังเพย?
คำพังเพย คือ ถ้อยอุปมาที่กล่าวกระทบเสียดสี ซึ่งมาจากเหตุการณ์เรื่องราวหรือความเป็นไปในวิถีชีวิตของคนรุ่นก่อนเป็นสิ่งควรค่าแก่การเรียนรู้ และจดจำเป็นอย่างยิ่ง เป็นถ้อยคำที่มีความหมายลึกซึ้งกว่าสำนวน มีลักษณะติชม หรือแสดงความเห็นอยู่ในตัว แต่ไม่ถึงกับเป็นคำสอน
รวม 50 คำพังเพยที่ใช้บ่อย ๆ
กระต่ายขาเดียว
หมายถึง ยืนกรานไม่ยอมรับ
กระต่ายตื่นตูม
หมายถึง ใช้เปรียบเทียบคนที่แสดงอาการตื่นตกใจง่ายโดยไม่ทันสำรวจให้ถ่องแท้ก่อน
กระต่ายหมายจันทร์
หมายถึง ผู้ชายหมายปองผู้หญิงที่มีฐานะดีกว่า
กาคาบพริก
หมายถึง ลักษณะคนผิวดำแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าแดง
กินบนเรือนขี้บนหลังคา
หมายถึง คนเนรคุณ
หมายเหตุ กินบนเรือน ขี้รดบนหลังคา ก็ว่า
กินปูนร้อนท้อง
หมายถึง ทำอาการมีพิรุธเอง, แสดงอาการเดือดร้อนขึ้นเอง
กิ้งก่าได้ทอง
หมายถึง คนที่ได้ลาภยศแล้วทะนงตนลืมฐานะเดิม
ไก่งามเพราะขน คนงามเพราะแต่ง
หมายถึง ความสวยงามเกิดขึ้นได้จากการปรุงแต่ง
ขี่ช้างจับตั๊กแตน
หมายถึง การจัดทำสิ่งใดที่เป็นการโกลาหลโดยใช่เหตุหรือธุระที่ทำนั้นเป็นสิ่งเล็กน้อยไม่น่าจะต้องลงทุนหรือเตรียมการใหญ่โตเกินต้องการเหมือนคนลงทุนมากได้ผลตอบแทนน้อย
ข่มเขาโคขืนให้กลืนหญ้า
หมายถึง บังคับขืนใจผู้อื่นให้ทำตามที่ตนต้องการ
ข้างนอกขรุขระข้างในต๊ะติ๊งโหน่ง
หมายถึง สิ่งที่ดูภายนอกแล้วดูไม่สวยงามหรือดูไม่ดี แต่แท้จริงแล้วภายในนั้นมีความสวยงามหรือความดีซ่อนอยู่ภายใน
หมายเหตุ เป็นสำนวนที่ตรงกันข้ามกับ ข้างนอกสุกใสข้างในเป็นโพรง
ข้างนอกสุกใสข้างในเป็นโพรง
หมายถึง สิ่งที่ดูภายนอกแล้วดูสวยงามดูดี แต่แท้จริงแล้วภายในนั้นแย่
ที่มา เปรียบเทียบกับผลไม้ ที่ภายนอกผลสวยงาม แต่ภายในนั้นเป็นโพรงเนื่องจากมีแมลงกินหมดแล้ว
หมายเหตุ เป็นสำนวนที่ตรงกันข้ามกับ ข้างนอกขรุขระข้างในต๊ะติ๊งโหน่ง
เข็นครกขึ้นภูเขา
หมายถึง ทำงานที่ยากเกินความสามารถ
เข้าเมืองตาหลิ่วต้องหลิ่วตาตาม
หมายถึง ประพฤติตัวเหมาะสมกับกาลเทศะ, ปรับตัวให้เข้ากับสถานที่ คน และสิ่งแวดล้อมที่ตัวเองอาศัยอยู่
คนล้มอย่าข้าม
หมายถึง คนที่เคยมีอำนาจวาสนา แล้วหมดอำนาจ อย่าไปซ้ำเติมเขา เพราะเขาอาจกลับมามีอำนาจอีกได้
คางคกขึ้นวอ
หมายถึง คนที่มีฐานะต่ำต้อยพอได้ดิบได้ดีก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว
จับปลาสองมือ
หมายถึง หมายจะเอาให้ได้ทั้ง2อย่าง,เสี่ยงทำการพร้อมๆกันซึ่งอาจไม่สำเร็จทั้ง2อย่าง
จับปูใส่กระด้ง
หมายถึง การเปรียบเทียบกับเด็กๆที่ซุกซนไม่ยอมอยู่นิ่งผู้ใหญ่ต้องคอยควบคุมดูแลตลอดเวลาเพื่อให้เด็กอยู่ในระเบียบ
ใจดีสู้เสือ
หมายถึง การทำใจกล้า ควบคุมจิตใจให้เป็นปกติ ไม่หวั่นไหวไปกับเหตุการณ์ตรงหน้า เมื่อต้องเจอกับสิ่งที่น่ากลัวหรือเป็นอันตราย
ใจเขาใจเรา
หมายถึง การที่มีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น หากคิดที่จะทำอะไรสักอย่างกับผู้อื่น ให้นึกถึงความรู้สึกของเขา ถ้าเราเป็นเขาจะรู้สึกอย่างไร
ชี้โพรงให้กระรอก
หมายถึง ผู้ที่ชอบทำอะไรก็ตามเป็นนิสัยเดิมอยู่แล้ว เมื่อมีคนมาบอกกล่าวก็จะลงมือทำทันที เช่น เป็นคนชอบเที่ยวถ้ามีผู้บอกว่าที่นั่นที่นี่น่าเที่ยวก็จะไป หรือผู้มีนิสัยเป็นคนขี้ลักขี้ขโมยถ้ามีผู้บอกว่า บ้านนั้นบ้านนี้มีทรัพย์สินเงินทองมาก ก็จะหาทางเข้าไปขโมยหรือลักทรัพย์ในบ้านนั้น เช่นนี้ เรียกว่า ชี้โพรงให้
ช้างตายทั้งตัวเอาใบบัวมาปิด
หมายถึง คนที่ทำความผิดอย่างร้ายแรงย่อมไม่สามารถปกปิดความผิดของตนได้หรือพยายามหาหลักฐานมากลบเกลื่อนแต่ไม่สามารถปกปิดความผิดนั้นได้
หมายเหตุ ช้างตายทั้งตัว เอาใบบัวมาปิด ก็ว่า
ดินพอกหางหมู
หมายถึง การปล่อยงานคั่งค้างอยู่เรื่อยๆเพราะมัวแต่ผัดวันประกันพุ่งในไม่ช้างานที่คั่งค้างนั้นจะพอกพูนมากขึ้นทุกทีจนเป็นภาระที่หน้าเบื่อหน่ายภายหลัง
ทำดีได้ดีทำชั่วได้ชั่ว
หมายถึง คนเราทำอย่างไรก็จะได้อย่างนั้น
ทำนาบนหลังคน
หมายถึง หาผลประโยชน์ใส่ตนโดยขูดรีดผู้อื่น
ธรรมย่อมรักษาผู้ประพฤติธรรม
หมายถึง ประพฤติอย่างไร ธรรมะจึงจะตามรักษาผู้นั้นได้
นกน้อยทำรังแต่พอตัว
หมายถึง เป็นผู้น้อยทำอะไรต้องดูให้พอสมควรกับฐานะของตนเช่นมีเงินไม่มากนักก็สร้างบ้านพอประมาณมิใช่สร้างใหญ่โตเพิ่มภาระหนี้สินให้ครอบครัว
น้ำขึ้นให้รีบตัก
หมายถึง มีโอกาสดีควรรีบทำ
น้ำลดตอผุด
หมายถึง เมื่อหมดอำนาจความชั่วที่ทำไว้ก็ปรากฏ
ในน้ำมีปลาในนามีข้าว
หมายถึง ดินแดนที่มีความอุดมสมบูรณ์ ผู้คนไม่อดอยากปากแห้ง โดยเทียบได้กับในแหล่งน้ำทุกที่มีปลาให้จับเป็นอาหารและในนาก็มีข้าวอุดมสมบูรณ์
ที่มา ขยายความ : สุภาษิตสำนวนไทยคำว่า ในน้ำมีปลาในนามีข้าว นิยมใช้กับพื้นที่หรือดินแดนที่มีความอุดมสมบูรณ์ ในน้ำมีปลามากมาย ในนาก็มีข้าวอย่างเหลือเฟือ ตัวอย่างเช่นประเทศไทยของเรา ก็ถือว่าเป็นตัวอย่างของคำว่าในน้ำมีปลาในนามีข้าวได้เป็นอย่างดี
ปลาใหญ่กินปลาเล็ก
หมายถึง คนที่มีอำนาจราชศักดิ์หรือเป็นใหญ่เป็นโตก็ย่อมข่มคนที่เป็นผู้น้อยหรือผู้น้อยเหมือนกับคนที่มีกำลังมากย่อมมีภาษีเหนือกว่าคนอ่อนแอ
ปากเป็นเอกเลขเป็นโท
หมายถึง การพูดจาสำคัญกว่าวิชาหนังสือ
เป่าปี่ให้ควายฟัง
หมายถึง การพูดจาแนะนำสั่งสอนให้คนโง่เง่าฟังเพื่อหวังให้เกิดประโยชน์แก่ตัวเขาเองแต่กลับไม่ได้ประโยชน์อะไรเลยเพราะคนโง่ฟังไม่รู้เรื่องเหมือนกับคนเป่าปี่ให้ควายฟังควายฟังไม่รู้เรื่อง
เพื่อนกินหาง่ายเพื่อนตายหายาก
หมายถึง เพื่อนกินเพื่อนเที่ยวหาง่าย แต่เพื่อนที่คอยช่วยเหลือยามลำบากนั้นหายาก
ฟังไม่ได้ศัพท์จับไปกระเดียด
หมายถึง ฟังไม่ได้ความแจ่มชัดแล้วเอาไปพูดต่อหรือทำผิด ๆ พลาด ๆ
มือไม่พายเอาเท้าราน้ำ
หมายถึง ไม่ช่วยทำงานแล้วเกะกะขัดขวางทำให้งานเดินไปไม่สะดวกเหมือนกับคนที่นั่งไปในเรือไม่ช่วยทำงานแต่ยังไปเอาเท้าไปราน้ำให้เรือแล่นช้า
รักดีหามจั่วรักชั่วหามเสา
หมายถึง ใฝ่ดีจะมีความสุขความเจริญ ใฝ่ชั่วจะได้รับความลําบาก
รักวัวให้ผูกรักลูกให้ตี
หมายถึง เวลาลูกทำผิดก็ควรอบรมสั่งสอนลูก และมีการลงโทษบางตามสมควร ซึ่งทั้งหมดที่ทำไปก็เพราะรักลูกอยากให้ลูกเป็นเด็กดี
รักสนุกทุกข์ถนัด
หมายถึง สนุกมาก ก็มักจะทุกข์มาก
โลภมาก ลาภหาย
หมายถึง อยากได้ทีละมาก ๆ สุดท้ายไม่ได้อะไรเลย
หมายเหตุ โลภนักมักลาภหาย ก็ว่า
วันพระไม่ได้มีหนเดียว
หมายถึง วันหน้ายังมีโอกาสอีก
หมายเหตุ มักใช้พูดเป็นเชิงอาฆาต
วัวหายล้อมคอก
หมายถึง เกิดเรื่องเสียหายขึ้นแล้วจึงคิดหาหนทางป้องกันเหมือนมีสมบัติไม่เก็บรักษาให้ดีพอสมบัติหายไปแล้วจึงหาทางสร้างที่เก็บสมบัติ
เวรย่อมระงับด้วยการไม่จองเวร
หมายถึง การให้อภัย คือการยุติความบาดหมางทั้งปวง ไม่จองเวรจองกรรมกัน เวรกรรมก็จะไม่เกิดขึ้นใหม่
สำเนียงบอกภาษากิริยาส่อสกุล
หมายถึง การแสดงออกทางการพูดหรือกิริยามารยาท ที่จะชี้ให้เห็นถึงพื้นฐานการในการเลี้ยงดู อบรมสั่งสอน
สีซอให้ควายฟัง
หมายถึง แนะนำ หรือสั่งสอนคนปัญญาทึบ มักไม่มีประโยชน์ เสียเวลาเปล่า
เสือสองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้
หมายถึง คนมีอำนาจ บารมี อิทธิพลพอ ๆ กัน ย่อมอยู่ร่วมกันไม่ได้ ตัวอย่างเช่น เขาทั้งสองเป็นคนเก่งและมีความสามารถเท่า ๆ กันมักเกิดปัญหาเพราะความไม่ยอมกันเหมือนเสือสองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้
อกเขาอกเรา
หมายถึง การที่มีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น หากคิดที่จะทำอะไรสักอย่างกับผู้อื่น ให้นึกถึงความรู้สึกของเขา ถ้าเราเป็นเขาจะรู้สึกอย่างไร
อย่าถือคนบ้าอย่าว่าคนเมา
หมายถึง อย่าหาความจากคนที่ไม่มีสติสมบูรณ์ เพราะไร้ซึ่งประโยชน์ในการเจรจา
อย่าไว้ใจทางอย่าวางใจคนจะจนใจเอง
หมายถึง ไม่ควรไว้ใจใครมากเกินไปเพราะเขาอาจจะทำให้เราเดือดร้อนในภายหลังได้
เอาลูกเขามาเลี้ยงเอาเมี่ยงเขามาอม
หมายถึง เอาลูกของคนอื่นมาเลี้ยงเป็นลูกเป็นภาระรับผิดชอบที่หวังผลตอบแทนแน่นอนไม่ได้
ดูผ่าน ๆ คำพังเพย นี้ก็เหมือนกับสำนวนสุภาษิตไทย ลองดู ลองนำไปใช้งานเรื่อย ๆ สักพักเราก็จะแยกออกได้เอง